Taş Ustası mı Arıyorsunuz? İnkalı Bulun!

Ev yaptıracaksınız. Hem heybetli hem doğal, hem şık hem sade, hem dayanıklı hem zarif olsun istiyorsunuz. Taşta karar kıldınız; haklısınız. Aradığınız her şey onda var.

Ev yaptırmaktan çok daha mütevazı bir amacınız da olabilir. Evinizin bir duvarını, dekoratif amaçlı olarak taş yaptırmak gibi. Doğru, böylesi çok daha şık duracaktır.

Karar vermek zordur. Zoru başardınız. Ama ne yazık ki, daha zoru var: Uygulamak. Ya da işçilik söz konusuysa, uygulatmak!

En iyi taş ustasının kim olduğuna karar vermek için tartışmaya bile gerek yok. En iyisinizi arıyorsanız, İnkalı bir usta bulacaksınız. Bunun için, Güney Amerika’ya kadar uzanacaksınız. İnkalı ustanın referanslarını görünce, bu çabaya değdiğini anlayacaksınız.

Cusco’nun 12 Köşeli Taşı

Başkentten başlayalım: Peru’nun başkenti Cusco, Kolomb öncesi Amerika’nın en geniş imparatorluğu olan İnka uygarlığının da idari, politik ve askeri merkeziydi. Cusco, 1983’te UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alındı. Şehir, İnka İmparatorluğu’nu tanımak isteyenler için popüler bir ziyaret yeri. Bu nedenle, İnka duvar ustalarının en etkileyici eserlerinden bir kısmını burada bulmak, şaşırtıcı değil.

En çok bilinen örnek, Cusco’nun tarihi merkezindeki ünlü 12 köşeli taş. Bu taş, klasik İnka stilini yansıtan bir duvarda yer alıyor. Taş duvar, harçsız yapılmış. Yani taşları birbirine yapıştıran hiçbir şey yok. Elle kesilmiş ve üst üste dizilmiş taşlardan oluşan bir duvar bu. Çok sayıda kenar olması, taşların birbirine kilitlenmesini sağlayarak sağlam bir yapı oluşturuyor. Öyle ki duvar, yüzyıllardır bozulmadan işlevini koruyor. Taşlar o kadar mükemmel bir şekilde işlenerek birbirine kenetlenmiş ki, bir kağıt parçası bile taşların arasından geçemiyor. İnce işçilik, bu olsa gerek.

Duvarın köşesi ise yuvarlaklaştırılmış. Üst düzey bir estetik anlayış ve benzersiz bir işçilik söz konusu.

Başkentten Antik Şehre

Cusco’dan Cuzzo şehri civarındaki Sacsahuaman antik kentine geçelim. Burada da İnkalar tarafından inşa edilmiş büyüleyici bir duvar var. Duvar, yine farklı boy ve şekillerdeki taşların, hiçbir harç malzemesi olmadan, yapboz gibi birbirine kenetlenmesiyle oluşturulmuş. Taşlar öyle milimetrik kesilmiş ki, burada da tonlarca ağırlıktaki taşların arasına küçük bir kağıt parçası bile giremiyor.

Duvarı oluşturan taşlar arasında biri var ki, beş katlı bir ev büyüklüğünde ve yaklaşık 440 ton ağırlığında. Günümüzde bile bu ağırlığı kaldıracak vinç sayısı azken, İnkalılar yüzyıllar önce böyle bir taş bloğu nasıl ve neyle hareket ettirmiş? Bu büyük bloklar nasıl kesilmiş, bu kadar hassa bir şekilde nasıl döşenmiş? Birçok tez var ama yanıtlar bugün hâlâ sır. Ama şu kadarını hatırlatmakta yarar var: İnkalar bu taş eserleri yaparken, henüz demiri keşfetmemişlerdi. Dolayısıyla, taşları yine taş aletler kullanarak kesilip şekillendirdikleri sanılıyor. Bronz ve bakırdan aletler de kullanmış olabilirler, ancak İnkaların kullandıkları taşların genellikle volkanik olması bu olasılığı da zayıflatıyor. İnkaların çatlaklara yerleştirdikleri ahşap kamalarla kayaları parçaladıkları savı da mevcut. Buna göre, çatlaklara sıkıca yerleştirilen ahşap kamalar ıslatılıyor, bu şekilde bir süre bekledikten sonra genişleyen ahşap kayayı bölüyor olmalı.

Peki İnkalar neden taşları simetrik değil de, irili ufaklı, farklı şekillerde yontarlardı? Birincisi, dikdörtgen gibi keskin ve köşeli simetrilerde yük dengesi uzun kenara binecektir ve bu en dayanıksız yapım tekniğidir. İkinci neden, taşı taşa vurarak yontmalarıdır. Bu nedenle simetrik bir şekil oluşturmaya çalışmaları, aşırı zaman kaybı demektir. Üçüncü ve en önemli nedense taşların birbirlerine kitlenmeleri gereğidir.

Ustalık Eseri: Machu Picchu

İnkaların ustalık eserleri kuşkusuz 2430 metre yüksekte inşa ettikleri, yaklaşık 1000 kişiyi dışarıdan hiçbir destek olmadan yaşatabilecek, göz kamaştırıcı Machu Picchu kentidir.

Machu Picchu'da görülen taş birleştirme şeklini günümüzde bile uygulamak her babayiğidin harcı değil. Günümüz insanının eğimli bir arazide yapı inşa etme alışkanlığı, önce araziyi düzleştirip, sonra düz zeminde bir bina yükseltmek şeklinde. Ama Machu Picchu’da doğaya ayak uydurma yoluna gidilmiş. Kent, granit bir dağın taşları yerinde oyularak yapılmış; dağa taş taşıyarak değil. Granit, hacimsel kültesi, yoğunluk bazında en büyük taşlardan biri. 30x30x30 cm boyutlarında bir granit taşın ağırlığı, ortalama 80 kilodur ve bu ebatlar, kullanılan taşların en küçüğüdür. Dolayısıyla İnkalar açısından taşı araziye taşımak değil, yapıyı taşa göre konumlandırmak çok daha akıllıcadır.

İnkalar, kayaları delebiliyor, oyuklar, bazen de halkalar yapabiliyorlardı. Ancak taş işçiliği konusunda dünyanın en iyisi sayılmalarının nedeni bunlar değildi. Ustalıkları, işledikleri çok farklı ve ilginç şekildeki taşları inanılmaz bir mükemmelikte birbirlerine bağlamalarındaydı. İnkalar iki taşın birleştirme yüzeylerini yerinde yontarlardı. İki taş birleştirilmeden önce, erkek ve dişi olarak bir kanal ve bir dikit oyulur, iki taş birbirine kitlenir ve kitlendikten sonra birleştirme yüzeyleri tam örtüşecek şekilde yontulurdu. Bu kadar hassas bir incelikte hangi aletlerle ve teknolojilerle çalıştıkları ise günümüzde hâlâ çözülememiş bir sır.

Gelelim sizin ustaya... Bunca referanstan sonra, siz de İnkalı ustada karar kıldıysanız, bir iyi bir de kötü haberimiz var. İyi haber, bu seçimin son derece maliyetsiz olacağı. Kayayı yerinde oyacaksınız, nakliye ücreti yok. Taşı taşla yontacaksınız, malzeme ihtiyacı yok. Harç da kullanmayacaksınız, sizden iyisi yok. Daha da iyisi, İnkalılar para nedir bilmiyor. Kısacası işçilik ücreti de yok. Kötü haberi ise muhtemelen çoktan duydunuz. En son İnkalı usta, bundan yüzyıllar önce yeryüzünden silindi.

Peki şimdi ne olacak? Merak etmeyin onu da düşündük, kararınızdan vazgeçmenize gerek yok; Stonewrap Inka

---